munt, zilver

herkomst: Midlaren (Drenthe)

datering: 822-840 na  Chr.

Deze munt is gevonden tijdens een opgraving van een nederzetting in de gemeente Midlaren (Drenthe). Het Groninger Instituut voor Archeologie (GIA) heeft de opgraving uitgevoerd in samenwerking met het ARC¹. Bij de opgraving zijn vondsten gedaan uit de periode 200 voor Chr. tot 1100 na Chr.

Afbeeldingen 1 en 2 tonen de munt in de conditie vlak na de opgraving. De muntkenmerken zijn weliswaar vaag zichtbaar onder een laag van corrosie en aangekoekt vuil, maar een precieze datering bleek niet mogelijk. Om die reden is besloten de munt te reinigen.

conservatie

toestand voor behandeling:
Microscopisch onderzoek bevestigde het vermoeden dat de munt van zilver is gemaakt. Voor zover waarneembaar was de corrosie samengesteld uit een combinatie van zilverchloriden (AgCl) en zilverbromiden (AgBr).
Zilverchloride is te herkennen als een relatief zachte, was-achtige substantie, grijs tot wit van kleur. De officiële benaming Cerargiriet  ('horn silver' in het engels) verwijst naar de mogelijkheid het materiaal met een mes te snijden, vergelijkbaar met hoorn afkomstig van een gewei.
Zilverbromide of Bromiriet is hard en ondoorschijnend bruin, maar kan roze vlekken hebben door aanwezigheid van Cupriet (1-waardig koperoxide / Cu₂O) of verdonkeren door aanwezigheid van koper- of zilversulfiden. Bij aanzienlijke corrosie is de combinatie van beide corrosieprodukten  zichtbaar als een dikke, soms gezwollen korst met insluiting van vuil en zand. De hier behandelde munt heeft al deze kenmerken. Het is een indicatie dat er mogelijk weinig oorspronkelijk zilver meer over is².
Het is niet ongebruikelijk dat corrosieproducten op zilver harder zijn dan het onderliggende metaal. Bij sommige voorwerpen van zilver ontstaat in het corrosieproces op het originele oppervlak echter een dunne laag van verzwakte zilverafzetting of van onregelmatigheden in de zilverchloride. In zo'n geval kan onder de microscoop de corrosiekorst met een scalpel van het originele oppervlak worden afgewipt. Het vereist een grote mate van vaardigheid om het originele zilver daarbij niet te beschadigen². Bij deze munt is zo'n zwakkere laag op het originele oppervlak niet aanwezig. Daarom is gekozen voor electro-chemisch verwijderen. Dit kan alleen als munt nog een kern van zilver heeft.  De behandeling moet aanvankelijk dan ook heel voorzichtig en in kleine stappen worden uitgevoerd.

behandeling:
Een röntgenopname - voorafgaand aan de behandeling - maakte duidelijk dat er voldoende zilver aanwezig is om de voorgestelde behandeling te kunnen uitvoeren. Op basis van gepubliceerde behandelingsmethoden³ is gekozen voor reinigen met een oplossing van 5% mierenzuur (HCO₂H) in gedestilleerd water. De munt is als kathode opgehangen aan een RVS draad en de eveneens RVS anodes aan weerszijden hadden totale oppervlakte van 10 cm². De behandeling is uitgevoerd bij 8.2V/0,4A. Aanvankelijk telkens voor 15 seconden. Toen ook gedurende het verwijderen van corrosie werd bevestigd dat de munt nog voldoende zilver bevatte is de behandeling verlengd tot telkens 1 minuut. Tussen twee behandelingen in is de munt kortstondig ultrasoon behandeld in alcohol en waar mogelijk gereinigd met behulp van wattenstaafjes gedrenkt in alcohol. Bij gelegenheid zijn kleine lokale corrosie-eilandjes verwijderd met een scalpel. De electro-chemische behandeling heeft in totaal 34 minuten geduurd.

passieve conservatie:
Na behandeling moet de munt onder geconditioneerde omstandigheden worden bewaard. Zwavel in de lucht kan het zilver een donker en dof oppervlak geven. Contact met zwavelbevattende lucht dient daarom zoveel mogelijk te worden vermeden door toepassing van luchtdichte dozen. Zwavel kan ook vrijkomen uit de verpakking of de vitrine waarin het voorwerp wordt bewaard of tentoongesteld. Om die reden moet verpakkings- en tentoonstellingmateriaal gecontroleerd worden op het vrijkomen van zwavel.
Het is niet zeker dat alle chloriden die werden aangetroffen in de corrosieproducten, bij de reiniging zijn verwijderd. Daarom is het nodig dit voorwerp onder droge omstandigheden te bewaren met behulp van silicagel².

datering:
Afbeeldingen 3 en 4 tonen de munt na behandeling. Het randschrift aan de voorzijde luidt: XPISTIANA RELIGIO, 'Christelijk geloof'. Binnen het randschrift is een tempeltje afgebeeld. De achterzijde toont een kruis met vier stippen in elke hoek en een randschrift: LUDOVICCUS IMP, 'Lodewijk keizer'. Lodewijk de Vrome (768-840) was een van de Karolingische keizers. Hij regeerde van 814-840 na Chr.

Na behandeling kan de munt op basis van de muntkenmerken worden gedateerd tussen 822-840 na Chr. Munten met deze kenmerken werden ten tijde van het bestuur van Lodewijk de Vrome overal in het Karolingische rijk geslagen en hadden veelal geen vermelding van de muntplaats⁴.

¹ ARC: Archaeological Research & Consultancy, www.arcbv.nl

literatuur: